Kadıköy Sineması’nda bu cuma (18 Haziran, saat 12.00) gösterimi yapılacak Sisters With Transistors filmi, elektronik müzik dünyasında çoğu zaman ikinci plana itilen; aslında büyük gelişmelere öncülük etmiş sanatçı kadınların hayatını geçmiş röportajlar ve farklı çekimler üzerinden anlatıyor. Lisa Rovner’ın İngiltere yapımı bu belgeselinde hikâye, kendisi de bir müzisyen olan Laurie Anderson’ın sesinden aktarılıyor. Çevrimiçi de izlenebilecek filmlerin yer aldığı gösterimlere filmonline.iksv.org adresinden ulaşabilirsiniz.
Film Süresi: 86’
Fragman: https://www.youtube.com/watch?v=7r-3hlzpV7M
Lisa Rovner’ın Sisters With Transistors (Elektronik Kız Kardeşler) belgeseli müziğin sınırlarını zorlayan kadınlar hakkında bir film. Filmde on inanılmaz kadın sanatçıyla tanışıyoruz. Bu isimler, birçoğuna önceki Beats By Girlz Türkiye içeriklerinden de aşina olduğumuz Clara Rockmore, Delia Derbyshire, Daphne Oram, Eliane Radigue, Bebe Barron, Pauline Oliveros, Maryanne Amacher, Wendy Carlos, Suzanne Ciani, ve Laurie Spiegel. Bu kadınlar sayesinde elektronik müziğin, ataerkil tekelden çıkarılarak yeni bir tarihinin inşasına tanıklık ediyoruz. Lisa Rovner film boyunca arşivlerden derlediği görüntü ve sesler eşliğinde bugünün en popüler müzik araçlarının nasıl oluşturulduğunu ve elektronik müziğin tarihini besteci ve müzisyen Laurie Anderson’ın sesiyle bizlere sunuyor. Film eleştirmeni Roger Ebert’ın deyişiyle bu hikâye isyanın, özgürlüğün; katı kuralları olan bir dünyada, özellikle de kadın kimliğine sahip bu müzisyenlerin yeni kültür ve diller geliştirmenin yollarını buluşunun filmi.
Siyah kokteyl elbisesiyle fotoğrafta thereminiyle Saint- Saëns’in The Swan şarkısını bir grup erkeğe çalan kadın Clara Rockmore. 1976’da çekilmiş bu fotoğrafın esrarengiz bir havası var. Tarihteki ilk theremin virtüözlerinden biri olan Clara Rockmore ve hepsi bu enstrümanı öğrenmeye gelmiş, aralarında Robert Moog (Moog synthesizer’ının mucidi, bkz: Portreler: Wendy Carlos) da bulunan dinleyiciler… Bu fotoğraf bize elektronik müziğin gelişiminde kadın müzisyenlerin yerini anlatan sahnelerden sadece biri.
Filmde kronolojik olarak işlenen kadın müzisyenlerin hayatları ve elektronik müziğe katkıları, müzik kültürünü yalnızca dil ve söylem açısından değil, yine çoğu erkek olmak üzere diğer müzisyen ve dinleyicilerin onayına ihtiyaç duymadan bir dizi yeni yola öncülük eden teknolojiyle de nasıl geliştirdiklerine vurgu yapılarak anlatılıyor. İlginç olan bir nokta ise hikâyesi anlatılan kadınların çoğunun klasik müzik geçmişine sahip olması. Örneğin, Daphne Oram efsanevi BBC Radiophonic Workshop’ta çalışabilmek için Londra’nın prestij sahibi Royal Academy of Music’te teklif edilen yeri geri çeviriyor. Belki de bu sayede sonraki yıllarda “Oramics” isimli, notasyon sistemi kullanan bir proto-synthesizer üretiyor.
Röportajlar esnasında herhangi bir arka plan müziği olmadan yalnızca seslerin duyulması, görsel odağın kadınlarda olmasını sağlıyor, diyor Roger Ebert. Belgeselde gösterilen görüntülerin çoğu, günümüzde gerçekleştirilen Eliane Radigue, Laurie Spiegel ve Suzanne Ciani röportajları dışında daha eski kaynaklardan alınıyor. Filmin merkezinde, bu kadın müzisyenlerin erkek egemen mekânlarda müziklerini icra etmek ve kaydetmek için verdiği mücadele bulunuyor. Bu girişimler çoğunlukla, erkeklerin müdahale etmek için orada olmadığı zamanlarda, örneğin savaş zamanlarında ortaya çıkıyor. İkinci Dünya Savaşı sonrası dönem, kadınlara sanat için verimli bir atmosfer sunuyor. Bu noktada, Daphne Oram’ın elektronik ekipmandan fazlaca yararlanabildiğini görüyoruz. Delia Derbyshire’ın ezoterik seslere olan ilgisi, Nazilerin Britanya’yı bombaladığı Blitz sırasında hava saldırısı sirenlerinden ilhamını alıyor. Benzer şekilde, Eliane Radigue bir Fransız havaalanının yakınında yaşarken dinlediği uçak seslerini ve farklı motor seslerini tanımlamak amacıyla bir diyalog yaratıyor.
Laurie Anderson, bu kadınların hikâyelerini anlatırken önemli bir vurgu yapıyor:
“Elektronik müzikteki bu erken çalışmaların çoğunun kadınlar tarafından yapılmış olması çok ilginç. Kimisi, insanların dinleme şeklini değiştirmekten daha az bir şey yapmak istememişti. (…) Sesin bedenimiz ve zihnimiz tarafından nasıl yeniden algılanabileceğini keşfetmek istediler.”
En önemlisi de bu müzisyenler aynı Anderson’ın yaptığı gibi, kendilerini müzik yapımcısı ve sanatçı olarak ifade edebilmek için kendi mekanizmalarını oluşturmak istediler.
Ne yazık ki filmde aktarılan sorunlar, bugün duyduklarımızdan farklı değil. Suzanne Ciani, müziğini bir stüdyoda kaydetmeye gittiğinde, sadece ne seslendireceği sorulduğunda cinsiyetçiliği nasıl deneyimlediğinden bahsediyor. Bebe Barron ve yardımcı besteci Louis, uzun zaman sonra yapıtları sayesinde itibarına kavuştu. Laurie Spiegel de benzer şekilde Amerikan kültüründeki kadın olgusuna ve 1950’lerin yalnızca yemek pişirmek ve çocuk yapmak için var olan kadın idealizmine karşı öfkeliydi. Lisa Rovner’ın sunduğu portre ayrıca Wendy Carlos’un filmde bahsi geçen “Switched-On Bach”ın önemine de haklı olarak vurgu yapıyor.
Son olarak, Lisa Royner’a belgeselin oluşum sürecinde ilham veren Daphne Oram’ın 1972 basımlı kitabı: “An Individual Note of Music,Sound and Electronics” alıntısıyla yazımızı bitiriyoruz.
“Yalnızca tek bir erkeği elektronik müziğin ‘mucidi’ olarak adlandırma tuzağına düşmeyelim. Çoğu icatta olduğu gibi bunda da göreceğiz ki birçok zihin neredeyse aynı anda ve büyük heyecanlarla geleceğe taşan olasılıkları görselleştirebilir.” Lisa Rovner, “Filmimin tüm bu bağlantıları göstermesini istedim”, diyor.
Yazıda bahsi geçen sanatçıların eserlerini dinlemek için Spotify listemiz “Yeni Bir Tarih”i takibe almayı unutmayın.
Kaynaklar:
https://www.rogerebert.com/reviews/sisters-with-transistors-movie-review-2021
Filmi kiralayarak Vimeo platformundan da izleyebilirsiniz: https://vimeo.com/ondemand/sisterswithtransistors