Clara Rockmore, bazı kaynaklarda ilk kadın elektronik müzik sanatçısı olarak anılıyor. Bu doğru olsun ya da olmasın, kesin olan bir şey var: o dünyanın ilk gerçek Theremin virtüözü.
Elektronik Kız Kardeşler filmini tanıtıcı içeriğinde de değindiğimiz Clara Rockmore ve onun bu alışılmamış enstrümanla olan müzik yolculuğu, bu haftanın portreler konusu.
9 Mart 1911’de Rusya’da dünyaya gelen Theremin uzmanı, kemancı olarak müzik kariyerini sonlandırmak üzere olduğu sıralarda Profesör Theremin ile tanıştı. Sonrasında yakın bir ilişki geliştireceği Profesör Theremin, sonunda buluşunun patentini RCA’ya sattı ve RCA Theremin, Nadia Reisenberg & Clara Rockmore Vakfı’na göre Rockmore’un ilk kullandığı modellerden biriydi. Ancak zaman ilerledikçe Leon Theremin, Clara Rockmore’un da çabalarıyla enstrümanı “daha kesin ve duyarlı bir araç” yaptı. Bu ilişki, Wendy Carlos’un onlarca yıl sonra Moog synthesizer’ı şekillendirmeye yardım etmesine benzetilir.
Clara Rockmore da Theremin‘i iyileştirmeye yardımcı olacak ve kendini elektronik müziğin en tuhaf ve en eski eserlerinden birinin ustası olarak duyuracaktı. Burada değinilmesi gereken nokta şu: cihazın bir enstrüman gibi çalınabilmesi demek, kullanımının kolay olduğu anlamına gelmiyordu. Kullanımının olumlu yönleri olarak notalar arasındaki bölünmenin olmamasının çok daha geniş bir ses yelpazesinin yaratılmasına izin vermesi verilebilirken; olumsuz yanı söz konusu olduğunda bariz zorluk, normalde bir müzisyene rehberlik edecek perdelerin, tellerin veya tuşların olmamasıdır.
İnsan eli havadan hatasız bir şekilde doğru notaları seçebilecek kadar hassas bir şekilde nasıl eğitilir?
-1928, Time
Clara Rockmore bir röportajında Theremin enstrümanıyla olan yolculuğunun deneme ve yanılmalardan geçtiğini anlatırken, daha sonra enstrümanın ona müzikte nasıl bir çıkış yolu sağlayarak onun ‘müzikal akıl sağlığını kurtardığını’ eklemiştir.
Clara Rockmore her zaman hak ettiği takdiri görmedi: 1932’de Time, Carnegie Hall’daki bir konserde Leon Theremin’in teknolojisiyle donatılmış pistte gösteri yapan isimsiz bir “kadın öğrenci” den bahsediyor. Carnegie Hall kayıtlarına göre, bu öğrenci Clara Reisenberg’di, ya da evlendikten sonra değişen soyadıyla Clara Rockmore.
Rusya’da doğan Clara, ailesinden gelen “perfect pitch” (mutlak kulak) özelliğini miras alır ve iki yaşında piyanoda melodileri seçebilmeye başlar. Dört yaşında, St. Petersburg İmparatorluk Konservatuarı’nda şimdiye kadarki en genç keman öğrencisi olarak kabul edilir. Devrimden sonra koşullar kötüleşince, Reisenberg ailesi bütün gece atlı bir vagonla seyahat ederek Rusya’dan ayrılır.
1977 yılına Clara Rockmore, Nadia Reisenberg ile “The Art of the Theremin” isimli, Robert Moog tarafından kaydedilen ilk ticari LP’sinin piyasaya sürülmesiyle damgasını vurdu. Bu tarihten on sene sonraysa şarkıların bir kısmı, bir CD’de yeniden basıldı. Bu CD için kaydedilen on altı ek parça, Clara buna her zaman “Kayıp Albüm” derdi, 2006’da Bridge Records tarafından Clara Rockmore’un ölümünden sonra yayınlandı. Clara Rockmore ve Nadia Reisenberg’ın, “The Swan” (Saint-Saëns)’ı yorumladığı canlı performans kaydına buradan ulaşabilirsiniz.
Leon Theremin ile olan yakın ilişkisi sayesinde Clara Rockmore, enstrümanın boyutunu küçültmesini önererek böylece icracıyı daha görünür kılmak, perde anteninin hassasiyetini artırmak gibi değişiklikler önererek enstrümanın tasarımını ve işleyişini etkilemeyi başardı.
Clara Rockmore ve onun Theremin’le olan ilişkisine kendi sözlerinden ve röportajlarından kolayca tanıklık edebiliyoruz:
Bir restoranda keman çalabilirsiniz. Ama kimse kemanın sadece bir restoranda çalınabilecek bir enstrüman olduğunu düşünmüyor. Elektronik bir enstrümanı sunma şekliniz, insanların onu düşünme şeklini etkiler. İnsanların yüzde doksan dokuzu elektronik enstrümanları yeni, ürkütücü, garip, çirkin, tiz sesleriyle korkulu bir şey olarak düşünüyor. Bu, benim yaklaşımımın tamamen tersi.
Ben bir kemancı ve müzisyenim. Theremin‘i gerçek müzik yapmak için kullanmanın mümkün olup olmadığını görmek istedim. Bach hayattayken Theremin için beste yazamazdı, ama bugün Theremin‘de Bach çalmamam için hiçbir sebep yok.
Elektronik müzik dünyası henüz yolun başında. Ben bu dünyaya enstrümanıma rağmen müzisyenliğimden dolayı kabul edildim. Artık elektronik müzik aletlerine olan ilgiden ve elektronik olanaklardan dolayı Theremin‘in kabul edilmesi gerektiğini düşünüyorum.
Google Creative Lab, Clara Rockmore’un 105. Doğum günü anısına bir doodle oluşturmuş. Biz denedik ve eğlendik, sıra sizde.
Theremin keman, kazoo ve synthesizer arasında bir yerde gerçekten tuhaf ve benzersiz bir enstrümandır. Bir elle anten frekansı (yani temel olarak perde) kontrol edilirken diğeri hacmi kontrol eder. Titrek sesi genellikle bir rahatsızlık duygusu yaratır, bu yüzden ses erken bilim kurgu ve korku filmlerinde ve TV şovlarında popüler hale geldi.
Clara Rockmore’un sizler için seçtiğimiz eserlerine ulaşmak için “Portreler” Spotify listemize kulak verebilir, daha fazla içerik için sosyal medya hesaplarımızı ve web sitemizi takip edebilirsiniz!
Kaynaklar:
https://www.thereminvox.com/stories/history/in-claras-words/2/
https://www.insomniac.com/magazine/clara-rockmore-theremin-witch/
https://www.moogmusic.com/news/clara-rockmore
https://www.wnyc.org/story/inventor-and-virtuoso-leon-theremin-and-clara-rockmore-listening-room/
https://time.com/4251201/clara-rockmore-theremin/
http://nadiareisenberg-clararockmore.org/clara-rockmore-biography/