Bir orkestraya baktığınızda her enstrümanın birbirinden farklı notalar çaldığını ve bunların bir arada uyumlu duyulduğunu fark etmişsinizdir. Buradaki “uyum” meselesi bizi armoni kavramına götürür. Armoni, farklı müzikal seslerin bir araya gelmesiyle oluşan uyumu, uyumsuzluğu; o anlamlı bütünü ifade eder. Melodiyi müziğin yatay unsuru olarak düşünebilirsiniz. Armoni ise aynı anda/üst üste çalınan notalarla oluşturulduğu için müziğin dikey unsuru olarak düşünülebilir.
Akorlar
Üç veya daha fazla, farklı frekanstaki sesin aynı anda tınlatılmasıyla bir akor oluşur. Akoru oluşturan seslerin tek tek çalınmasına arpej denilmektedir.
Kök ses, akora kendi ismini verir. Örneğin Fa notası üzerine kurduğunuz bir majör akor, Fa majör (F) akoru olarak isimlendirilir. Fa notası üzerine kurduğunuz minör akor, Fa minör (Fm/F-) olarak isimlendirilir.
Akorlar barındırdığı ses sayısına göre sınıflandırılır.
Triad Akorlar
3 farklı sesten oluşan akorlara triad akor denir. Dört çeşit triad akor vardır.
- Majör Triad: Bir majör dizisinin 1, 3 ve 5. derecelerinden oluşur. Herhangi bir majör triad kurmak için akora adını veren majör diziyi yazdıktan sonra 1, 3 ve 5. sesleri üst üste getirebilirsiniz. Örneğin Sol Majör gamının 1, 3 ve 5. dereceleri olan Sol, Si ve Re notaları üst üste geldiğinde Sol Majör triadını oluşturur. Gösterimi G şeklindedir.
Aşağıda örnek olarak A triadını görmektesiniz.
Majör akor oluşturmanın diğer bir yolu aralık ilişkilerini kullanmaktır. Herhangi bir ses üzerine sırasıyla 2 tam ses (büyük/majör üçlü) ve 1,5 tam ses (küçük/minör üçlü) aralıklar kurarak majör triad oluşturabilirsiniz. Büyük üçlü majör aralığı, küçük üçlüyse minör aralığı ifade etmektedir.
Örnek: Re notası üzerine Re Majör triadı kuralım. Re notasından majör 3’lü aralık ilerlediğimizde Fa Diyez notasına; Fa Diyez notasından minör 3’lü aralık ilerlediğimizde La notasına geliriz. Demek ki Re Majör triadı Re, Fa Diyez ve La seslerinden oluşmaktadır. Re Majör gamını biliyorsanız, aralık saymaya gerek kalmadan gamdaki 1, 3 ve 5. sesleri yan yana getirerek akor oluşturmak çok daha basit ve verimli bir yöntemdir. Aşağıda majör triadların listesini görebilirsiniz.
- Minör Triad: Bir minör dizinin 1, 3 ve 5. derecelerinden oluşur. Kurmak istediğiniz minör triada adını veren majör diziyi yazıp; 1. ve 5. derecelerini aynen olduğu gibi, 3. dereceyi ise yarım ses pestleştirerek aldığınızda da minör triad kurmuş olursunuz.
Örnek: Re Minör triadını bulalım.
Birinci ve en pratik yol, direkt Re Minör gamının 1, 3 ve 5. seslerini almaktır. Bu yolu uyguladığımızda Re, Fa ve La notalarının Re Minör triadını oluşturduğunu görebiliriz. Gösterimi Dmin, Dm veya D- şeklindedir.
İkinci yol, Re Minör triadını Re Majör gamı üzerinden bulmaktır. Re Majör gamının 1, 3 ve 5. sesleri Re, Fa Diyez ve La’dır. 1 ve 5. dereceleri olduğu gibi bırakıp 3. dereceyi bir yarım ses pesleştirdiğimizde Re, Fa ve La notalarını elde ederiz.
Üçüncü yol, aralık ilişkileri üzerinden akor bulmaktır. Herhangi bir ses üzerine sırasıyla 1,5 tam ses (küçük/minör 3’lü) ve 2 tam ses (büyük/majör 3’lü) aralıkları kurularak minör akor elde edilir. Re Minör triadını oluşturmak için Re kök sesi üzerine minör 3’lü aralık ilerlediğimizde Fa notasına; Fa notasından majör 3’lü aralık ilerlediğimizde La notasına geliriz. Görüldüğü üzere yine Re, Fa ve La notalarını elde etmiş olduk.
Aşağıda örnek olarak Cm akorunu görmektesiniz.
Aşağıda minör triadların listesini görebilirsiniz.
- Eksiltilmiş (Diminished) Triad: “Minör bemol 5 akoru” da denmektedir (min b5). Minör bir triadın beşinci derecesinin yarım ses eksiltilmesi/pesleştirilmesi ile oluşur.
Örnek: Do, Mi Bemol ve Sol seslerinden oluşan Do Minör triadının 5. derecesi, yani Sol notası bir yarım ses pesleştirildiğinde Do Diminished triadı elde edilir. Sesleri ise Do, Mi Bemol ve Sol Bemol’dür. Gösterimi ise Cdim, C°, Cmb5 şeklindedir.
Diminished triadlar, majör bir triadın 3 ve 5. derecelerinin yarım ses pesleştirilmesiyle de oluşur.
Örnek: Mi, Sol Diyez ve Si seslerinden oluşan Mi Majör triadının 3 ve 5. dereceleri bir yarım ses pesleştirildiğinde Mi, Sol ve Si Bemol seslerinden oluşan Edim triadı elde edilir.
Diminished triadları bulmak için üçüncü yol olan aralık sayma yöntemi de kullanılabilir. 1,5 tam ses (minör/küçük üçlü) + 1,5 tam ses (minör/küçük üçlü) formülü ile eksiltilmiş triad kurulabilir.
Örnek: F#dim triadını bulmak için Fa Diyez’den minör 3’lü aralık ilerlediğimizde La’ya; La’dan minör 3’lü aralık ilerlediğimizde Do’ya varırız. Yani F#dim triadı Fa Diyez, La ve Do seslerinden oluşmaktadır.
Aşağıda eksiltilmiş triadların listesini görebilirsiniz.
- Artırılmış (Augmented) Triad: Majör bir triadın 5. derecesinin yarım ses tizleştirilmesiyle oluşur.
Örnek: La, Do Diyez ve Mi seslerinden oluşan La Majör triadının 5. derecesi olan Mi sesi bir yarım ses tizleştirildiğinde Mi Diyez olur. La artırılmış triadı La, Do Diyez ve Mi Diyez seslerinden oluşur. Gösterimi Aaug şeklindedir. 5. derece tizleştirildiği için “artık 5’li” ismi de kullanılmaktadır. Gösterimi ise A+ şeklindedir.
Augmented triad kurmanın bir diğer yolu 2 tam ses (majör/büyük üçlü) + 2 tam ses (majör/büyük üçlü) formülünü uygulamaktır.
Örnek: Gaug triadını bulalım. Sol notasından majör 3’lü aralık ilerlediğimizde Si notasına; Si notasından majör 3’lü aralık ilerlediğimizde Re Diyez notasına gelirim. Demek ki Gaug triadı Sol, Si ve Re Diyez seslerinden oluşmaktadır.
Aşağıda artırılmış triadların listesini görebilirsiniz.
Majör ve Minör Gamın Akorlarını Nasıl Bulurum?
- Gam Dereceleri
Bir gamın her notasının ayrı bir ismi vardır ve bunlar “gam dereceleri” olarak adlandırılır. Majör ve minör gamların akorları Romen rakamları ile gösterilmektedir. Akorun kök sesi gamın hangi derecesi ise o sayı ile gösterilir. Majör ve artırılmış akorlar büyük Latin harfleri ve büyük Romen rakamlarıyla, minör ve eksiltilmiş akorlar küçük Latin harfleri ve küçük Romen rakamlarıyla yazılır.
Gamın birinci derecesi, yani kök sesine tonik (tonic) denir. Kök sesin, yani toniğin oktavına ise upper tonic denmektedir. Gamın beşinci derecesine dominant denir. Dördüncü derece subdominant’tır. Üçüncü derece, birinci ve beşinci derecelerin tam ortasında yer aldığı için medyan (mediant) olarak adlandırılır. Aynı şekilde altıncı derece, beşinci ve sekizinci derecelerin tam ortasında yer aldığı için submediant olarak adlandırılır. İkinci derece süpertonik (supertonic)’tir.
Majör ve minör gamlarda yedinci derece hariç bütün dereceler aynı şekilde isimlendirilir. Majör gamda yedinci derecenin adı leading tone’dur. Tonik ile arasında yarım ses ilişkisi olduğu için yedinci derece kendisini toniğe, yani tonun merkezine bırakmak ister. Bu yüzden adına “lead eden nota” anlamında leading tone denmektedir. Leading tone, aynı aralık ilişkisinden dolayı melodik ve armonik minör gamda da bulunmaktadır. Minör gamda yedinci derecenin adı subtonic’tir. Minör gamın yedinci ve sekizinci derecesi arasında bir tam ses bulunmaktadır. Minör gamda yedinci sesin, majör gamda olduğu kadar toniğe varma isteği yoktur.
Aşağıda Do Majör gamı üzerinden majör gam derecelerini görebilirsiniz.
Aşağıda Do Minör gamı üzerinden minör gam derecelerini görebilirsiniz.
Numaralandırma sistemi de gam derecelerini belirtmek için kullanılmaktadır. Aşağıda numaraları gösterimin fotoğrafını görüyorsunuz.
Majör Gam Akorları
Majör gamın akorlarını kurarken her derece için o dereceyi kök ses kabul edecek şekilde, o sesin üzerine, gamdaki sesleri, diyatonik ilişkileri bozmadan, 3’lü ve 5’li kurarak triad akor oluştururuz. Oluşturduğumuz triadın aralık ilişkilerine bakarak onun hangi tür triad olduğunu buluruz. Do Majör gamı derecelerinin akorunu bulalım.
- Do Majör Gamının 1. Derecesinin Akoru
Do Majör gamının 1. derecesi Do sesidir. Do’nun 3’lüsü Mi, 5’lisi ise Sol notalarıdır. Do, Mi ve Sol seslerinden oluşan bu triadın aralık ilişkilerine baktığımızda majör 3’lü + minör 3’lü şeklinde olduğunu görürüz. Demek ki Do Majör gamının 1. derecesinin akoru Do, Mi ve Sol seslerinden oluşan Do majör akorudur. Buradan hareketle bütün majör gamların 1. derece akorlarının majör akor olduğunu söyleyebiliriz.
- Do Majör Gamının 2. Derecesinin Akoru
Re, Fa ve La seslerinden oluşan gamın 2. derece akoru Re Minör akorudur. Bütün majör gamların 2. derece akorlarının minör akor olduğunu söyleyebiliriz.
- Do Majör Gamının 3. Derecesinin Akoru
Mi, Sol ve Si seslerinden oluşan gamın 3. derece akoru Mi Minör akorudur. Bütün majör gamların 3. derece akorlarının minör akor olduğunu söyleyebiliriz.
Bu şekilde devam edildiğinde Do Majör gamı derecelerinin aşağıdaki akorlara sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Yukarıdaki tablodan hareketle majör gamın derecelerinin sırasıyla hangi akorları oluşturduğunu şöyle sıralayabiliriz:
1. derece: majör akor
2. derece: minör akor
3. derece: minör akor
4. derece: majör akor
5. derece: majör akor
6. derece: minör akor
7. derece: diminished akor
Bir majör gamın 1, 4 ve 5. dereceleri her zaman majör akor; 2, 3 ve 6. dereceleri her zaman minör akor; 7. derecesi de her zaman diminished akor oluşturmaktadır.
Minör Gam Akorları
- Doğal Minör Gam Akorları
Minör gam akorlarını da majör gam akorlarını bulduğumuz yöntemle bulmaktayız.
Aşağıda La Doğal Minör gamının akorlarını görebilirsiniz.
Doğal minör gamın derecelerinin sırasıyla hangi akorları oluşturduğunu şöyle sıralayabiliriz:
1. derece: minör akor
2. derece: diminished akor
3. derece: majör akor
4. derece: minör akor
5. derece: minör akor
6. derece: majör akor
7. derece: majör akor
Bir doğal minör gamın 1, 4 ve 5. dereceleri her zaman minör akor; 3, 6 ve 7. dereceleri her zaman majör akor; 2. derecesi de her zaman diminished akor oluşturmaktadır.
Doğal minör gamından oluşturulan akorlarda, 5. derecenin oluşturduğu minör akor bazı durumlarda majör (V) olarak da karşımıza çıkar.
- Armonik Minör Gam Akorları
Aşağıda La armonik minör gamın akorlarını görebilirsiniz.
Armonik minör gamın derecelerinin sırasıyla hangi akorları oluşturduğunu şöyle sıralayabiliriz:
1. derece: minör akor
2. derece: diminished akor
3. derece: augmented akor
4. derece: minör akor
5. derece: majör akor
6. derece: majör akor
7. derece: diminished akor
Bir armonik minör gamın 1 ve 4. dereceleri minör akor; 2 ve 7. dereceleri diminished akor; 3. derecesi augmented akor; 5 ve 6. dereceleri de majör akor oluşturmaktadır.
- Melodik Minör Gam Akorları
Melodik minör gam çıkıcı gamlarda 6. ve 7. derecedeki sesleri yarım ses tiz alıp, inici gamlarda ise bu sesleri natürel aldığından, bu gamın oluşturduğu akorlar çeşitlilik gösterir. Melodik minör gamın inici gamlarda doğal minör ile aynı akorlara sahip olduğunu söyleyebiliriz çünkü aynı seslere sahiptir. La melodik minör gamın çıkıcı gamlardaki akorlarını aşağıdaki tablodan görebilirsiniz.
Melodik minör gamın derecelerinin çıkıcı gamlarda sırasıyla hangi akorları oluşturduğunu şöyle sıralayabiliriz:
1. derece: minör akor
2. derece: minör akor
3. derece: augmented akor
4. derece: majör akor
5. derece: majör akor
6. derece: diminished akor
7. derece: diminished akor
Çıkıcı bir melodik minör gamın, 1 ve 2. dereceleri minör akor; 3. derecesi augmented akor; 4 ve 5. derecesi majör akor; 6 ve 7. derecesi de diminished akor oluşturmaktadır.
Akor Çevrimleri (Inversion)
Şimdiye kadar öğrendiğimiz triad akorların en pes sesleri, yani üzerine akor kurduğumuz ilk sesler, akora adını veren kök sesti. Herhangi bir akoru kök sesten başlayarak yazma zorunluluğu yoktur. Bir akor o akoru oluşturan herhangi bir sesten başlayarak da yazılabilir. Örneğin, Do Mi ve Sol seslerinden oluşan Do majör akoru, Mi sesinin en peste olduğu şekilde yazılabilir. Bu şekilde de akorun adı Do majör akoru olarak kalacaktır. Dolayısıyla, bir akorun adına karar verirken bakmamız gereken şey hangi sesten başladığı değil, hangi seslerden oluştuğudur. Do majör akorunu Do majör yapan, onun Do, Mi ve Sol seslerinden oluşmuş olmasıdır. Eğer bir akorun en pes sesi akora adını veren ses ise, bu dizilime akorun kök pozisyonu (root position) denir.
Birinci Çevrim
Bir akorun en pes sesinin değiştirilmesi ile elde edilen akor dizilimine birinci çevrim denmektedir. Bir akorun ikinci sesi, yani kök sesten 3’lü aralık uzakta olan ses, en pes ses olarak yazılırsa akorun birinci çevrimini elde ederiz. Aşağıda Do majör akorunun birinci çevrimini görebilirsiniz. Do, Mi ve Sol seslerinden oluşan akorun en pes sesine Mi getirilmişken, Do sesi bir üst oktavdan yazılmıştır.
İkinci Çevrim
Bir akorun üçüncü sesi, yani kök sesten 5’li aralık uzakta olan ses, en pes ses olarak yazılırsa akorun ikinci çevrimini elde ederiz. Aşağıda Do majör akorunun ikinci çevrimini görebilirsiniz.
Aşağıda Fa Minör akorunun çevrimleri ve gösterimleri yer almaktadır.
7’li Akorlar
7’li akorlar, bir triad akorun üzerine gamın yedinci derecesi, yani kök sesin 7’lisinin eklenmesiyle oluşan 4 sesli akorlardır. Triad akorun son sesi olan 5’linin üzerine 3’lü bir ses eklenerek elde edilir. Beş çeşit 7’li akor vardır.
- Majör 7’li Akor
Herhangi bir majör triadın üzerine majör 3’lü eklenerek elde edilen akorlara majör 7’li akor denir. Majör gamın 1, 3, 5 ve 7. dereceleri 7’li akor oluşturmaktadır.
Örnek: Fa majör gamının 1, 3, 5 ve 7. dereceleri olan Fa, La, Do ve Mi sesleri Fa majör 7’li akorunu oluşturmaktadır. Fa majör 7’li akoru Fmaj7 şeklinde gösterilir.
Majör 7’li akor bulmanın bir diğer yolu da 2 tam ses + 1,5 tam ses + 2 tam ses (majör 3’lü + minör 3’lü + majör 3’lü) formülünü uygulamaktır.
- Dominant 7’li Akor
Herhangi bir majör triadın üzerine minör 3’lü eklenerek elde edilen akorlara dominant 7’li akor denir. Majör gamın 1, 3 ve 5. seslerini direkt alarak, 7. sesini de bir yarım ses pesleştirip alarak dominant 7’li akor kurulabilir.
Örnek: Si Bemol majör gamının 1, 3 ve 5. sesleri Si Bemol, Re ve Fa sesleridir. Gamın 7. sesi olan La sesini bir yarım ses pesleştirdiğimizde La Bemol sesini elde ederiz. Si Bemol Dominant 7’li akoru Si Bemol, Re, Fa ve La Bemol seslerinden oluşmaktadır. Si Bemol Dominant 7’li akoru Bb7 şeklinde gösterilir.
Aralık ilişkilerinden yola çıkarak da dominant 7’li akor elde edebiliriz. Formülü 2 tam ses + 1,5 tam ses + 1,5 tam ses (majör 3’lü + minör 3’lü + minör 3’lü) şeklindedir.
- Minör 7’li Akor
Herhangi bir minör triadın üzerine minör 3’lü eklenerek elde edilen akorlara minör 7’li akor denir. Minör gamın 1, 3, 5 ve 7. seslerinden oluşmaktadır.
Örnek: Mi minör gamının 1, 3, 5 ve 7. dereceleri olan Mi, Sol, Si ve Re sesleri Mi minör 7’li akorunu oluşturmaktadır. Gösterimi ise Em7 veya E-7 şeklindedir.
1,5 tam ses + 2 tam ses + 1,5 tam ses (minör 3’lü + majör 3’lü + minör 3’lü) formülü kullanılarak da minör 7’li akorlar elde edilebilir.
- Eksiltilmiş (Diminished) 7’li Akorlar
Herhangi bir eksiltilmiş triadın üzerine minör 3’lü eklenerek elde edilen akorlara eksiltilmiş 7’li akor denir. Eksiltilmiş 7’li akor 1,5 tam ses + 1,5 tam ses + 1,5 tam ses (minör 3’lü + minör 3’lü + minör 3’lü) formülüyle de elde edilebilir. Aşağıda bazı eksiltilmiş 7’li akorları ve gösterimlerini bulabilirsiniz.
- Yarı Eksiltilmiş (Half Diminished) 7’li Akor
Herhangi bir eksiltilmiş triadın üzerine majör 3’lü eklenerek elde edilen akorlara yarı eksiltilmiş 7’li akor denir. 1,5 tam ses + 1,5 tam ses + 2 tam ses (minör 3’lü + minör 3’lü + majör 3’lü) formülüyle de elde edilebilir. Aşağıda bazı yarı eksiltilmiş 7’li akorları ve gösterimlerini bulabilirsiniz.
Majör Gamların 7’li Akorları
Majör gamın 7’li akorlarını kurarken her derece için o dereceyi kök ses kabul edecek şekilde, o sesin üzerine 3’lü, 5’li ve 7’lilerini kurarak 7’li akor oluştururuz. Aşağıda Do majör gamından elde edilen 7’li akorların listesini görebilirsiniz.
Yukarıdaki tablodan hareketle majör gamın derecelerinin sırasıyla hangi akorları oluşturduğunu şöyle sıralayabiliriz:
1. derece: majör 7’li akor
2. derece: minör 7’li akor
3. derece: minör 7’li akor
4. derece: majör 7’li akor
5. derece: dominant 7’li akor
6. derece: minör 7’li akor
7. derece: half diminished 7’li akor
Minör Gamların 7’li Akorları
Majör gamın 7’li akorlarını bulurken uyguladığımız yöntemle aynı yöntemi uygularız. Aşağıda La minör gamından elde edilen 7’li akorların listesini görebilirsiniz.
Yukarıdaki tablodan hareketle minör gamın derecelerinin sırasıyla hangi akorları oluşturduğunu şöyle sıralayabiliriz:
1. derece: minör 7’li akor
2. derece: half diminished 7’li akor
3. derece: majör 7’li akor
4. derece: minör 7’li akor
5. derece: minör 7’li akor
6. derece: majör 7’li akor
7. derece: dominant 7’li akor
Kaynaklar:
- http://www.erhanbirol.com/othersites/TemelMuzikEgitimi/index.htm
- https://www.musictheory.net/lessons
- https://gitarmaj.com/muzik-teorisi-akorlar/
- https://www.masterclass.com/articles/music-101-what-is-harmony-and-how-is-it-used-in-music#what-is-implied-harmony
- https://www.britannica.com/art/harmony-music